Ο ατρόμητος εξερευνητής Μάρκο Πόλο

Ένα νεαρό αγόρι ξεκινά το 1271 από τη Βενετία με τον πατέρα και τον θείο του για τη μακρινή Κίνα, επιστρέφοντας στην πατρίδα του περισσότερο από δύο δεκαετίες αργότερα. 

Η περιπλάνησή του στην Ασία και σε πολιτισμούς που δεν είχε αντικρίσει ποτέ μάτι Ευρωπαίου θα φωτίσουν ήθη και έθιμα λαών ανήκουστων στη Δύση.
 

Τέτοια ήταν μάλιστα η αίσθηση του βιβλίου που έγραψε με τις ταξιδιωτικές του περιπέτειες επιστρέφοντας στο σπίτι του που ο κόσμος το νόμισε μυθιστόρημα! 

Και έπρεπε να περάσουν αιώνες για να δικαιωθούν οι διηγήσεις του και να μετατραπούν σε μαρτυρίες, αναγορεύοντας τον συγγραφέα με την «αχαλίνωτη φαντασία» σε μέγα ταξιδευτή και εξερευνητή. 

Ο άνθρωπος που υπηρέτησε τον Κουμπλάι Χαν για 17 χρόνια στις εσχατιές του κόσμου και είδε όσα κανείς στον καιρό του θα αποτελούσε πηγή έμπνευσης για κάθε κατοπινό εξερευνητή με ακόρεστη δίψα για περιπέτεια. 

Ας δούμε τα πεπραγμένα του...

Πρώτα χρόνια



Ο Μάρκο Πόλο γεννιέται το 1254 σε μια ευκατάστατη οικογένεια βενετών εμπόρων. Τους γονείς του δεν θα τους γνωρίσει καλά, καθώς ταξίδευαν συνεχώς, και το ανάθρεμμα του μικρού αναλαμβάνει ένα είδος ανάδοχης οικογένειας. Η μητέρα του θα πεθάνει όταν ο Μάρκο ήταν ακόμη σε τρυφερή ηλικία, την ώρα που ο πατέρας του, Νικολό, γνωστός έμπορος κοσμημάτων, έλειπε στην Ασία κατά το μεγαλύτερο μέρος της νιότης του Μάρκο. 

Οι εμπορικές περιπέτειες του πατέρα και θείου Πόλο θα τους έφερναν στην Κίνα, όπου θα αναλάμβαναν διπλωματικά καθήκοντα στην αυλή του Κουμπλάι Χαν, του μογγόλου ηγέτη ο παππούς του οποίου, κατακτητής Τζένγκις Χαν, είχε κυριεύσει το μεγαλύτερο μέρος της βορειοανατολικής Ασίας. Το 1269, οι δύο άντρες θα επιστρέψουν στη Βενετία, με τα σχέδιά τους να περιλαμβάνουν άμεση επιστροφή στο βασίλειο του Χαν. Ο μογγόλος ηγεμόνας είχε εκφράσει το ενδιαφέρον του για τον χριστιανισμό και είχε ζητήσει από τα αδέλφια Πόλο να επιστρέψουν στην Κίνα με 100 ιερείς. 

Η αυτοκρατορία των Χαν, η μεγαλύτερη που είχε δει ποτέ η ανθρωπότητα, αποτελούσε μυστήριο για τους πολίτες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με τον σοφιστικέ πολιτισμό της και τον εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής, που δεν είχε τίποτα κοινό με όσα βίωναν οι κάτοικοι της Δύσης.

Ταξίδι στην Κίνα



Το 1271, ο Νικολό και ο Μαφέο Πόλο θα αναχωρήσουν και πάλι με προορισμό την Κίνα, αυτή τη φορά θα πάρουν όμως μαζί τους και τον νεαρό Μάρκο. Δεν είχαν καταφέρει να συγκεντρώσουν τους 100 ιερείς που ζήτησε ο Κουμπλάι Χαν, αφού μόνο δύο πείστηκαν να τους ακολουθήσουν στα πέρατα της οικουμένης, και αυτοί σύντομα θα εγκατέλειπαν το ιδιαίτερα δύσκολο ταξίδι και θα επέστρεφαν άρον-άρον στη Βενετία! 

Το ταξίδι των Πόλο έλαβε χώρα στην ξηρά, μέσα από απαιτητικά εδάφη και εχθρικές περιοχές, με τις δυσκολίες να λογίζονται αμέτρητες. Κι όμως, αυτό θα συγκινούσε τον νεαρό Μάρκο, κάτι που λειτούργησε σαν αποκάλυψη γι' αυτόν. Τέτοια αίσθηση του έκαναν οι πολιτισμοί που γνώρισε και οι κόσμοι που επισκέφτηκε που θα τους ανακαλούσε αργότερα με εκπληκτική ακρίβεια. Περνώντας από τη Μέση Ανατολή, ο Μάρκο θα θαμπωθεί από το τοπίο και τους λαούς που κατοικούσαν εκεί, προσφέροντας στον δυτικό κόσμο την πρώτη καθαρή εικόνα για την Ανατολή, μέσα από την ακριβή γεωγραφία της και τα έθιμα των λαών της. 



Το ταξίδι δεν έγινε βέβαια χωρίς απρόοπτα: στα εδάφη που είναι σήμερα το Αφγανιστάν, ο Μάρκο αναγκάστηκε να αποσυρθεί στα βουνά για να αναρρώσει από μια άγνωστη νόσο. Διασχίζοντας κατόπιν την έρημο Γκόμπι, η δοκιμασία έμελλε να αποδειχθεί ακραία επίπονη και εξαντλητική, με τον Μάρκο Πόλο να παρατηρεί: «Αυτή η έρημος είναι τόσο μεγάλη που χρειάζεται έναν χρόνο για να φτάσεις από άκρη σε άκρη ... Δεν υπάρχει τίποτα εκεί για να τραφείς».

Τελικά, έπειτα από 4 χρόνια ταξιδιού, η οικογένεια Πόλο έφτασε και πάλι στην αυλή του Κουμπλάι Χαν, ο οποίος διέμενε στα θερινά του ανάκτορα, ένα μαρμάρινο αρχιτεκτονικό «θαύμα» που έκανε τον Μάρκο να παραμιλά...

Η περίοδος της Κίνας



Οι Πόλο είχαν προγραμματίσει αρχικά να παραμείνουν στην Κίνα μόνο για λίγα χρόνια, η μοίρα θα τους έκανε ωστόσο να παραμείνουν εκτός των τειχών της Βενετίας για 23 ολόκληρα έτη. Οι ιστορικοί ερίζουν ακόμα για το γεγονός αν έφτασε πράγματι ο Μάρκο Πόλο στην Κίνα, καθώς δεν υπάρχουν άλλα πειστήρια εκτός από το περίφημο βιβλίο του. Η γνώση του ωστόσο για την κουλτούρα και τις καθημερινές συνήθειες των Κινέζων δεν είναι εύκολο να αγνοηθεί, όπως επίσης και οι λεπτομερείς πληροφορίες που παρείχε για το εκτεταμένο επικοινωνιακό δίκτυο του Χαν, που εκτεινόταν ως τις τέσσερις γωνιές του θεόρατου βασιλείου και αποτέλεσε τα ίδια τα «θεμέλια» της ηγεμονίας του κινέζου αυτοκράτορα. 

Η θερμή υποδοχή που επιφύλαξε ο Κουμπλάι Χαν στους βενετούς προσκεκλημένους του θα μεταφραζόταν σε ανεπιφύλακτη πρόσβαση στην αυτοκρατορία του, με τον πατέρα και θείο Πόλο να αποκτούν σημαντική θέση και εξουσία στην αυλή του. Ο αυτοκράτορας θαμπώθηκε και από τον χαρακτήρα του Μάρκο και το εμπορικό του δαιμόνιο, με τον ίδιο να εκμεταλλεύεται την παραμονή του στην Κίνα και να μαθαίνει άπταιστα τέσσερις γλώσσες. 



Δεν πήρε πολύ για να αναγορεύσει ο Κουμπλάι Χαν τον Μάρκο Πόλο ειδικό απεσταλμένο του, ένα είδος πρεσβευτή. Ως αποτέλεσμα, ο Μάρκο θα ταξίδευε σε χώρες και εδάφη που δεν είχε αντικρίσει ποτέ ευρωπαϊκό μάτι, όπως η Βιρμανία, το Θιβέτ, η Ινδία και πολλές ακόμα απομακρυσμένες περιοχές της Ασίας. Μαζί του κουβαλούσε πάντα το σφραγισμένο μεταλλικό κουτί που του είχε εμπιστευτεί ο ίδιος ο Κουμπλάι Χαν και λειτουργούσε ως επίσημο διαπιστευτήριο του ηγεμόνα. 

Καθώς τα χρόνια περνούσαν και ο Μάρκο Πόλο κέρδιζε ολοένα και περισσότερο τον σεβασμό του μογγόλου ηγεμόνα, ήρθαν και οι προαγωγές του στην ιεραρχία του βασιλείου. Υπηρέτησε ως κυβερνήτης σε κινεζική πόλη, ως έφορος σε μια άλλη και αργότερα έφτασε να γίνει μέλος του προσωπικού συμβουλίου του αυτοκράτορα. 

Από τις πολυετείς του περιπλανήσεις, ο Μάρκο Πόλο δεν αποκόμισε μόνο πολύτιμη γνώση για πολιτισμούς που δεν είχαν δει ποτέ οι Δυτικοί, αλλά και ειλικρινή θαυμασμό για πράγματα άγνωστα: θαύμαζε απεριόριστα τη χρήση χαρτονομισμάτων στην Κίνα, μια ιδέα που δεν κατάφερε να διαδοθεί στην Ευρώπη της εποχής, αλλά και το οικονομικό και παραγωγικό της σύστημα. Οι κατοπινές του διηγήσεις για τις κοινωνίες αυτές θα τον αναγόρευαν σε πρώιμο ανθρωπολόγο και εθνολόγο. Στα γραπτά του συναντάμε ελάχιστα στοιχεία για τον ίδιο ή τις σκέψεις του, δίνοντας στον αναγνώστη μια ψύχραιμη καταγραφή ενός πολιτισμού που τον είχε ξεκάθαρα συνεπάρει...

Το ταξίδι της επιστροφής


Έπειτα από 17 περιπετειώδη χρόνια στην αυλή του Κουμπλάι Χαν, οι Πόλο αποφάσισαν ότι είχε έρθει η ώρα να επιστρέψουν στην πατρίδα. Η απόφασή τους βύθισε τον αυτοκράτορα στη θλίψη, ο οποίος με τα χρόνια είχε φτάσει να εξαρτάται καθοριστικά από την τριάδα των αντρών και κυρίως τον Μάρκο. Στο τέλος βέβαια θα ενέδιδε στις πιέσεις τους απρόθυμα και θα τους έδινε την άδεια να αποχωρήσουν με έναν όρο: να συνοδεύσουν μια πριγκίπισσα του βασιλείου του στην Περσία, όπου θα παντρευόταν έναν ντόπιο ηγεμόνα. 

Εγκαταλείποντας την Κίνα από τη θάλασσα, οι Πόλο έφυγαν με μια συνοδεία εκατοντάδων ναυτών, στρατιωτών και επικουρικού προσωπικού. Το ταξίδι θα αποδεικνυόταν όμως δυσκολότερο απ' όσο είχε υπολογιστεί, με το μεγαλύτερο μέρος του καραβανιού να χάνεται από τα καιρικά στοιχεία και τις αρρώστιες: φτάνοντας στο περσικό λιμάνι του προορισμού τους, μόνο 18 νοματαίοι απέμειναν από την πολυμελή αποστολή, ανάμεσά τους η πριγκίπισσα και η οικογένεια Πόλο. 



Τα δεινά δεν θα τους εγκατέλειπαν βέβαια, συνοδεύοντάς τους σε όλο το ταξίδι του γυρισμού, με αποκορύφωμα το πέρασμά τους από την Τουρκία, όπου γενοβέζοι αξιωματούχοι θα «ξαλάφρωναν» την οικογένεια από τα 3/4 του πλούτου που είχε καταφέρει να συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια. Κι όμως, παρά τις δυσκολίες, δύο έτη μετά τη μέρα που εγκατέλειψαν τη μακρινή Κίνα, οι Πόλο έμπαιναν στη Βενετία.

Έλειπαν ωστόσο περισσότερο από δύο δεκαετίες, με τα πρόσωπά τους να είναι πλέον σχεδόν άγνωστα ακόμα και στην ευρύτερη οικογένειά τους, την ίδια στιγμή που αντιμετώπιζαν δυσκολίες να επικοινωνήσουν στη μητρική τους γλώσσα...

«Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο» 



Λίγα χρόνια αφότου επέστρεψε στη Βενετία, ο Μάρκο Πόλο θα γινόταν κυβερνήτης πολεμικού πλοίου στη σύρραξη της Βενετίας με τη Γένοβα. Η μοίρα ήθελε να πιαστεί αιχμάλωτος και να ριχτεί σε γενοβέζικη φυλακή, όπου θα συναντούσε τον επίσης φυλακισμένο συγγραφέα Ρουστιτσέλο. Σύντομα οι δύο άντρες θα συνδεθούν με φιλία και τότε ο Μάρκο Πόλο θα αποκαλύψει στον φυλακισμένο σύντροφό του το πολυετές οδοιπορικό του στην Ασία. 

Οι ιστορίες του θα καταγραφούν στο χαρτί και θα εκδοθούν τελικά σε έναν τόμο με τίτλο «Βιβλίο των Θαυμάτων του Κόσμου», το οποίο θα μείνει βέβαια γνωστό ως «Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο». Το βιβλίο θα έκανε τον Μάρκο, ο οποίος απελευθερώθηκε το 1299, διασημότητα, κυκλοφορώντας σε γαλλικά, ιταλικά και λατινικά, θα περνούσε ωστόσο στη λαϊκή συνείδηση ως μυθιστόρημα: ο κόσμος πίστεψε ότι ήταν η αχαλίνωτη φαντασία του συγγραφέα που «ανακάλυπτε» κόσμους και γεγονότα, αποκαλώντας το δημοφιλέστατο πάντως ανάγνωσμα «Τα Χίλια Ψέματα» (κάποιες εκδόσεις του βιβλίου κυκλοφόρησαν με τον τίτλο αυτό)! 



Ο Μάρκο Πόλο υποστήριζε παθιασμένα ότι επρόκειτο για πραγματικά γεγονότα και ντοκουμέντα, αρνούμενος λυσσαλέα τις κατηγορίες. Κάποια στιγμή βέβαια αποφάσισε να συνεχίσει τελικά τη ζωή του: μετά την αποφυλάκισή του, επέστρεψε στη Βενετία, παντρεύτηκε, απέκτησε τρεις κόρες και για τα επόμενα 25 χρόνια της ζωής του θα έτρεχε την περίφημη οικογενειακή επιχείρηση. 

Ο Μάρκο Πόλο πέθανε στην οικία του στη Βενετία στις 8 Ιανουαρίου 1324, όχι χωρίς παρατράγουδα. Την ώρα που χαροπάλευε στο νεκροκρέβατό του, φίλοι και συγγενείς τον προέτρεπαν να ομολογήσει ότι το βιβλίο του ήταν μυθιστόρημα, με τον ίδιο να σιγομουρμουρίζει: «Δεν είπα ούτε τα μισά απ' όσα είδα»!

Κληρονομιά



Στους αιώνες που ακολούθησαν τον θάνατό του, ο Μάρκο Πόλο απέκτησε τελικά τη φήμη που δεν ήρθε ποτέ όσο ζούσε: το μεγαλύτερο μέρος των διηγήσεών του επαληθεύτηκε από άλλους εξερευνητές, καθώς και ερευνητές και ακαδημαϊκούς. Ακόμη κι αν οι μαρτυρίες του προήλθαν από άλλους ταξιδιώτες που συνάντησε στο διάβα του, οι ιστορίες του Μάρκο Πόλο ενέπνευσαν αμέτρητους άλλους εξερευνητές να ακολουθήσουν τα χνάρια του και να περιδιαβούν τον κόσμο. 

Δύο αιώνες μετά τον θάνατο του Μάρκο Πόλο, ένας ακόμη ατρόμητος εξερευνητής, ο Χριστόφορος Κολόμβος, θα αποπλεύσει από τον Ατλαντικό με την ελπίδα να βρει έναν νέο δρόμο για την Ανατολή. Μαζί του είχε πάντα ως οδηγό το «μυθιστόρημα» του Μάρκο Πόλο...