ΟΝΝΕΔ: Μνημόνιο: Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις

Έχει μεσολαβήσει διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους από την 3^η Μαΐου 2010, οπότε και υπεγράφη το Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής (Memorandum of Economic and Financial Policies) μεταξύ της Ελληνικής Κυβέρνησης και μιας τριμελούς επιτροπής (η οποία έγινε γνωστή στο δημόσιο διάλογο ως «τρόικα») στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Για το Μνημόνιο έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά: για το εάν ήταν όντως αναγκαίο ή αποτέλεσε μια εύκολη λύση για την κυβέρνηση, για το εάν και πόσο αποτελεσματικό είναι καθώς και για το εάν τα μέτρα πολιτικής που εφαρμόζονται στα πλαίσια του Μνημονίου είναι αποδοτικά. Εδώ θα παρουσιαστούν ορισμένες από τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις του Μνημονίου, με έμφαση στην αγορά και τα νοικοκυριά (δηλαδή σε μικροοικονομικά μεγέθη, όχι σε μακροοικονομικά).

Ανεργία: Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών, η απασχόληση μειώθηκε το 2010 κατά 2,8% περίπου σε σχέση με το 2009, ποσοστό που ισοδυναμεί με περίπου 145.000 θέσεις εργασίας. Αντίστοιχα, εκτινάχθηκε ο καταγεγραμμένος αριθμός των ανέργων, οι οποίοι έφτασαν σχεδόν τους 700.000 ή το 14,2% για το έτος 2010. Για το 2011 τα πρώτα στοιχεία και οι εκτιμήσεις του Υπουργείου Οικονομικών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κάνουν λόγο για ανεργία της τάξης του 14,6%, ενώ και για το 2012 δεν υπάρχουν ενδείξεις για πτώση. Τα ίδια ισχύουν και για την απασχόληση, στην οποία αναμένεται συνεχής μείωση. Και βέβαια, το μέγεθος της πραγματικής ανεργίας είναι πολύ μεγαλύτερο, εάν συνυπολογιστεί το μη-επίσημα καταγεγραμμένο ανθρώπινο δυναμικό καθώς και η εποχιακή και η διαρθρωτική ανεργία (από επαγγέλματα και κλάδους που έχουν απαξιωθεί).

Ζήτηση και Κατανάλωση: Η ιδιωτική κατανάλωση (δηλαδή η κατανάλωση των νοικοκυριών) έχει υποστεί καθίζηση, με πτώση 1,8% το 2009 σε σχέση με το 2008 και πτώση 4,1% το 2010 σε σχέση με το 2009. Όλες οι εκτιμήσεις δείχνουν πως το 2011 η πτώση θα φτάσει το 4,5% (στοιχεία Υπουργείου Οικονομικών και Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος). Η καταναλωτική εμπιστοσύνη μειώνεται συνεχώς (όπως προκύπτει από την πορεία του Δείκτη Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης που παρουσίασε ο ΙΟΒΕ τον Απρίλιο του 2011), ενώ οι προσδοκίες των νοικοκυριών για την οικονομική κατάσταση μέσα στους επόμενους 12 μήνες είναι κατά ποσοστό άνω του 90% αρνητικές.

Επιχειρήσεις και Αγορά: Οι πολιτικές και τα μέτρα που λαμβάνονται για την εξυπηρέτηση των στόχων του Μνημονίου δημιουργούν μια δυσμενή κατάσταση στην αγορά, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι τελευταίες έχουν δει τον τζίρο τους (ή κύκλο εργασιών) να μειώνεται κατά 30% μέσα στο 2010, με το ποσοστό αυτό να τείνει να αυξηθεί μέσα στο 2011. Ο σημαντικός περιορισμός του δανεισμού και της πιστωτικής επέκτασης προς τον ιδιωτικό τομέα πλήττει κυρίως τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν έχουν επαρκή κεφάλαια  για να χρηματοδοτήσουν τις καθημερινές δραστηριότητες τους, ενώ αυξάνονται οι επισφάλειες και ο χρόνος είσπραξης των απαιτήσεων. Αποτέλεσμα είναι η επιβίωση πολλών ΜμΕ να γίνεται δύσκολη και να εξετάζουν πολλές εξ αυτών το ενδεχόμενο κήρυξης χρεωκοπίας. Σε πρόσφατη έρευνα (Απρίλιος 2011) του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ αναφέρεται πως σχεδόν το 25% των ΜμΕ (225.000 περίπου σε αριθμό) είναι πολύ πιθανόν να προχωρήσουν σε κλείσιμο εντός του έτους, ενώ 220.000 ΜμΕ επιπλέον δηλώνουν πως αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη λειτουργία και την κάλυψη των υποχρεώσεων τους απέναντι στους πιστωτές. Επιπλέον, από 3 έως 4 στις 10 ΜμΕ έχουν απλήρωτες οφειλές στην Εφορία, σε δάνεια, σε ενοίκια και στις ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ), καθώς και σε προμηθευτές. Το δυσμενές αυτό οικονομικό περιβάλλον αποθαρρύνει την επιχειρηματικότητα και την ανάληψη πρωτοβουλιών.

Νοικοκυριά και Συνθήκες Διαβίωσης: Το πραγματικό μέσο εισόδημα στο σύνολο της οικονομίας εκτιμάται ότι μειώθηκε κατά 9% εντός του 2010 και αναμένεται περαιτέρω μείωση του κατά 5% εντός του 2011. Τόσο στον Ιδιωτικό τομέα όσο και στον ευρύτερο Δημόσιο οι μισθοί έχουν παρουσιάσει στασιμότητα, αν όχι μείωση, ενώ το ίδιο συνέβη και με τις συντάξεις. Σε συνδυασμό με την αύξηση στους άμεσους και κυρίως τους έμμεσους φόρους, στα τιμολόγια των ΔΕΚΟ και στις τιμές (4,7% ο πληθωρισμός για το 2010), η αγοραστική δύναμη των περισσότερων νοικοκυριών υπέστη σημαντική μείωση, κάτι που μεταφράστηκε σε μείωση της κατανάλωσης και της ζήτησης, αλλά και σε μείωση των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων. Τα νοικοκυριά είχαν επιβαρυνθεί την περίοδο 2000-2007 με χρέη προς τράπεζες (κυρίως στεγαστικά και καταναλωτικά) ως αποτέλεσμα της ραγδαίας πιστωτικής επέκτασης. Από τη στιγμή εκδήλωσης της κρίσης, οπότε και οι τράπεζες άρχισαν να περιορίζουν το δανεισμό, μεγάλος αριθμός από νοικοκυριά βρέθηκαν σε θέση να μην μπορεί να αποπληρώσουν τις οφειλές τους (τόκοι, ενοίκια, ΔΕΚΟ). Χαρακτηριστικό είναι ότι το 28% των λογαριασμών της ΔΕΗ είναι ανεξόφλητοι, ενώ για τον ΟΤΕ υπολογίζονται στους 500.000. Επιπλέον, παρατηρείται τάση των νέων 25-35 ετών να παραμένουν στις οικογενειακές τους κατοικίες λόγω της αδυναμίας εύρεσης απασχόλησης ή της ανεπάρκειας του εισοδήματος για αγορά κατοικίας, καθώς και η στροφή προς την οικογένεια και τους συγγενείς για τη λήψη οικονομικής βοήθειας.

Οι συνέπειες του Μνημονίου επεκτείνονται και σε πολλούς ακόμα τομείς: στην οικονομική δραστηριότητα, στην Παιδεία, την Υγεία και την Κοινωνική Πρόνοια κοκ. . Το μόνο σίγουρο είναι πως το Μνημόνιο και οι πολιτικές για την εφαρμογή του μάλλον επιτείνουν το δομικό οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας αντί να το περιορίζουν, και πως είναι αναγκαίο ένα διαφορετικό υπόδειγμα οικονομικής πολιτικής που θα δίνει έμφαση στην ανάπτυξη και την τόνωση της αγοράς.

Νταλιάνης Αργύριος

Υπεύθυνος Τομέα Οικονομίας ΟΝΝΕΔ