Το ΟΧΙ με άλλη ματιά -Το μεταξικό καθεστώς με το βλέμμα του Γ.Σεφέρη

Αν μας ζητούσε κανείς να πούμε "πως και γιατί" ο Ι.Μεταξάς είπε το περίφημο "ΟΧΙ" στον πρέσβη της Ιταλίας Γκράτσι εκείνο το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, θα λέγαμε πολύ απλά...

Το είπε γιατί με βάση τη σκληρή λογική της εποχής την οποία εξέτασε προσεκτικά από όλες τις πλευρές (είχε αρχίσει ο 2ος Παγκόσμιος πόλεμος και μαζί το ξανασχεδίασμα του χάρτη της Ευρώπης), παρότι μέσα του ήθελε να πει ΝΑΙ, κάτι τέτοιο ήταν εντελώς αδύνατο και παράλογο. Και βέβαια ο Ι.Μεταξάς μπορεί να ήταν φασίστας, αλλά παράλογος δεν ήταν. Κάθε άλλο μάλιστα.

Οι παρακάτω δηλώσεις του εκείνων των χρόνων λένε τόσα όσα χρειάζονται για να καταλάβουμε.

Στις 3 Μαρτίου του 1934 ο Ι.Μεταξάς στο Συμβούλιο των Πολιτικών αρχηγών: «Αν και είναι βεβαίως παράτολμον εις την πολιτική να δημιουργή κανείς δόγματα, η Ελλάς δύναται να θέση ως δόγμα πολιτικόν ότι εν ουδεμία περιπτώσει δύναται να ευρεθή εις στρατόπεδον αντίθετον εκείνου εις το οποίον θα ευρίσκετο η Αγγλία. Δυνάμεθα τούτο να το θεωρήσωμεν ως δόγμα. Εγώ τουλάχιστον το ασπάζομαι».

Ι.Μεταξάς στον Αρθουρ Μάρτον - ανταποκριτή της «Ντέιλι Τέλεγκραφ» στην Αίγυπτο - τον οποίο συνάντησε στην Αθήνα το 1940: «Είμεθα ουδέτεροι εφ' όσον χρόνον η Αγγλία θέλει να είμεθα ουδέτεροι. Τίποτα δεν κάνομε χωρίς συνεννόησιν με την Αγγλία και, τις περισσότερες φορές ό,τι κάνομε γίνεται κατά σύστασιν ή παράκλησιν της Αγγλίας. Η Ελλάς είναι ζωτικό τμήμα της αγγλικής αυτοκρατορικής αμύνης».

"...μου εδόθη να εννοήσω ότι η ένταξις εις τη Νέαν Τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτικήν άρσιν όλων των παλαιών διαφορών με τους γείτονάς μας, και ναι μεν αυτό θα συνεπήγετο φυσικά θυσίας τινάς διά την Ελλάδα, αλλά αι θυσίαι θα έπρεπε να θεωρηθούν απολύτως "ασήμαντοι" εμπρός εις τα "οικονομικά και άλλα πλεονεκτήματα" τα οποία θα είχεν διά την Ελλάδα ή Νέα Τάξις εις την Ευρώπην και εις την Βαλκανικήν. Φυσικά με πάσαν περίσκεψιν και ανεπισήμως επεδίωξα δι' όλων των μέσων να κατατοπισθώ συγκεκριμένως ποίαι θα ήσαν αι θυσίαι αυταί, με τας οποίας η Ελλάς θα έπρεπε να πληρώση την ατίμωσιν της εξ ιδίας θελήσεως προσφοράς της να υπαχθή υπό τη Νέαν Τάξιν.

Με καταφανή προσπάθειαν αποφυγής σαφούς καθορισμού μου εδόθη να καταλάβω ότι η προς τους Ελληνας στοργή του Χίτλερ ήτο οι εγγυήσεις ότι αι θυσίαι αυταί θα περιορίζοντο "εις το ελάχιστον δυνατόν". Οταν επέμεινα να κατατοπισθώ, πόσον επί τέλους θα μπορούσε να είναι ούτο το ελάχιστον τελικώς, μάς εδόθη να καταλάβωμεν ότι τούτο συνίστατο εις μερικάς ικανοποιήσεις προς την Ιταλίαν δυτικώς μέχρι Πρεβέζης, ίσως και προς τη Βουλγαρίαν ανατολικώς μέχρι Δεδεαγάτς.

Δηλαδή θα έπρεπε, διά να αποφύγωμεν τov πόλεμον, να γίνωμεν εθελονταί δούλοι και να πληρώσωμεν αυτήν την τιμήν... με το άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδος προς ακρωτηριασμόν από την Ιταλίαν και του αριστερού προς ακρωτηριασμόν από τη Βουλγαρίαν. Φυσικά δεν ήτο δύσκολον να προβλέψη κανείς ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν οι Αγγλοι θα έκοβαν και αυτοί τα πόδια της Ελλάδος. Και με το δίκαιόν των...

Θα εδημιουργούντο έτσι όχι δύο, όπως το 1916, αλλά τρεις αυτήν τη φοράν Ελλάδες."

Όπως λέει ο ίδιος λίγο πιο κάτω "κάτι τέτοιο η ιστορία δεν θα το επέτρεπε ποτέ"

Αυτά όμως είναι πράγματα που πολλές φορές έχουν ειπωθεί και είναι σε πολλούς γνωστά. Κάτι που είναι ίσως λιγότερο γνωστό είναι το τι έχει πει και γράψει γι αυτά ο Γ.Σεφέρης* που κάθε άλλο παρά αριστερός ή κομμουνιστής ήταν. Ο Γ.Σεφέρης δουλεύοντας σαν διπλωματικός υπάλληλος στο Υπ.Εξωτερικών άκουσε και είδε πολλά στους διαδρόμους των κυβερνητικών γραφείων εκείνης της εποχής.

"Η περίοδος της ουδετερότητας ήτανε δύσκολη και, για μένα, πολύ βαριά. Οι οδηγίες ήταν:άψογη στάση απέναντι όλων των εμπολέμων. Ήμουνα σύμφωνος μ' αυτή την πολιτική. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτε άλλο. Κάθε τόσο παράπονα των Άγγλων και των Γάλλων στο Γραφείο μου, πως είμαστε αγιάτρευτα Γερμανόφιλοι, και κάθε τόσο βίαιες επισκέψεις της Γερμανικής πρεσβείας, με όλες τις εφημερίδες υπογραμμισμένες με μπλε και κόκκινο μολύβι. Το ένα χρώμα ήταν οι αξονικές ειδήσεις το άλλο οι συμμαχικές. Αν το αξονικό χρώμα είχε μικρότερη έκταση...χαλνούσε ο κόσμος. Είχαμε παραβιάσει την ουδετερότητα.

...Θυμούμαι μια φορά έναν γραμματέα της πρεσβείας......ήθελε να διαμαρτυρηθεί γιατί είχαμε δημοσιέψει το λόγο του Τσάμπερλαιν, που έλεγε πως η υπογραφή του Χίτλερ δεν αξίζει μια κόλλα χαρτί....Ήρθε και κάθισε κι άρχισε να ωρύεται γερμανικά....

Αλλά ο μεγαλύτερος μπελάς για μένα, ήταν που δεν υπήρχε καμιά συνοχή στην υπηρεσία.Οι περισσότεροι υπάλληλοι ήταν παλιοί αποτυχημένοι αντι βενιζελικοί δημοσιογράφοι, που ζούσαν με τις αντιδράσεις του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου. Συναισθηματικά, ανήκαν στους Γερμανούς. Τους θαύμαζαν και τους έτρεμαν....

Θα πρέπει να προσθέσω ότι την εποχή εκείνη κανείς, μήτε κι οι πιο τρελοί, δεν περίμενε το θαυματουργό ξέσπασμα της ψυχής του λαού και τις νίκες στην Αλβανία. Ο πιο αισιόδοξος υπολογισμός των τεχνικών ήταν μια γραμμή αμύνης στο Βέρμιο, για λίγες βδομάδες, κι 'επιτα μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κρήτη....

Κι όταν δοκίμαζες να αντιμιλήσεις, σου έλεγαν με ύφος περιφρονητικό:"Και η Ιταλική αεροπορία;" και σε αποστόμωναν."

Ο Γ.Σεφέρης μιλώντας για τις μέρες εκείνες δείχνει μάλλον να συμπαθεί τον Μεταξά σε επίπεδο προσωπικό. Παρ' όλα αυτά λέει:

"Όταν ήρθε η 28η δεν μπόρεσε να δει ότι τότε μόνο, κι όχι στις εορτές του Σταδίου, ολόκληρος ο λαός ήταν μαζί του, μαζί με την απάντηση που έδωσε στον Γκράτσι την αυγή. Δεν μπόρεσε να καταλάβει ότι η μέρα εκείνη δεν επικύρωνε αλλά καταργούσε την 4η Αυγούστου."

Για τον περίγυρο του Μεταξά \ ο Σεφέρης έχει να πει τα χειρότερα ενώ κατηγορεί και τον Μεταξά που δεν "τους έστειλε στα σπίτια τους". Τους χαρακτηρίζει "Ανάξιους", "μέτριους μικροκατεργάρηδες που δεν είχαν άλλο μέσα τους παρά το δέος της Γερμανίας"

"Ο Μεταξάς" λέει ο Γ.Σεφέρης "ήξερε τι λογής άνθρωποι ήταν αυτοί που είχε κοντά του. ήξερε πως αν σ'εκείνο το υπουργικό συμβούλιο της αυγής της 28ης έλεγε στους συνεργάτες του που είχαν ξυπνήσει(τους είδα) με φάτσες βρικολάκων:

-Κύριοι, στις 3 το πρωί, ο πρεσβευτής της Ιταλίας μου επέδωσε τούτο το τελεσίγραφο. Προ των συντριπτικών μέσων της Ιταλίας και της Γερμανίας, κτλ. κτλ.-απεφάσισα να αποφύγω τας άνευ προηγουμένου καταστροφάς που ηπείλουν τον τόπον, αποφάσισα να παραμερίσω κάθε εγωισμόν και ενέδωσα,

Αν τους έλεγε αυτά, ήξερε ο Μεταξάς ότι όλοι αυτοί οι κύριοι θα πήγαιναν να του φιλήσουν το χέρι και να τον συγχαρούν για το πατριωτικό του σθένος με πολύ μεγαλύτερη ειλικρίνεια παρά όταν άκουσαν το περιλάλητο όχι. Ωστόσο τους κράτησε μολονότι το ήξερε."

Αυτό ήταν λοιπόν κατά τον συντηρητικό Σεφέρη το πολιτικό προσωπικό του φασιστικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Αυτόν τον "πατριωτισμό" αντίκρισε στα κυβερνητικά γραφεία.

Και συμπληρώνει για τον κρατικό μηχανισμό:

"Κάποτε ...οι ασφάλειες παρατήρησαν πως ορισμένοι διανοούμενοι το παραξήλωναν. Οτι στα αρθρα τους, μεταχειρίζονταν με τρόπο ύποπτα επίμονο εκφράσεις που καυτηρίαζαν την ιδεολογία του Μουσολίνι....

Έτσι ένα βραδάκι τους σάρωσαν και τους πήγαν στο Τμήμα. Στον καιρό της ειρήνης, θα τους φόρτωναν σε κανένα καραβάκι και θα τους έστελναν να πλέξουν ειδύλλια στα ωραία νησιά του Αιγαίου. Αλλά τώρα είχαμε και συμμάχους... Ο αστυνόμος λοιπόν περιορίστηκε να τους νουθετήσει. Τους είπε:

-Κύριοι έχετε όλη την ελευθερία να τονώνετε το φρόνημα του λαού.Αλλά δεν είναι σωστό να βρίζετε το φασισμό."Κι εμείς είμαστε φασιστικό κράτος."

(Παρεμπιπτόντως να πούμε πως αυτό το φασιστικό κράτος αποθεώνει συχνά πυκνά ο νυν νεοδημοκράτης Άδωνις)

" Θυμούμαι πολλές περιπτώσεις", συνεχίζει, "που η λογοκρισία είχε αντικαταστήσει, σε τηλεγραφήματα, με τις λέξεις Ιταλός,ιταλικός, τις λέξεις φασιστής, φασιστικός που τύχαινε να χρησιμοποιήσω στις δηλώσεις μου..."

Κι αφού λέει για το πόσο υπέροχα πολέμησε ο λαός μας συνεχίζει:

"Έτσι φτάσαμε στα γεγονότα της τελευταίας άνοιξης(πριν τη Γερμανική επίθεση): υπουργοί πανικόβλητοι και σπασμωδικοί, διπλωματία χωρίς ειρμό και χωρίς υπόσταση, , στρατηγοί που πρόδωσαν, πρωθυπουργοί που αυτοκτονούσαν, και μαζί με όλα αυτά, η ασυγχώρητη, η εγκληματική, η τραγική απώλεια της Κρήτης."

"...Το πάρσιμο της Κρήτης δεν 'ηταν μοιραίο.....

Τις μέρες που οι Ιταλοί ήτανε στον Αχέροντα, υπήρχαν έμπιστοι του Μεταξά που έλεγαν:"Πόσο μπορούμε να κρατήσουμε; δεκαπέντε μέρες; ένα μήνα; σε λίγο εκεί θα πάμε" Ωστόσο δεν έγινε καμιά προετοιμασία, τίποτε. Κάναμε το αντίθετο. Τέλος Απρίλη, ούτε ο δρόμος από τη Σούδα στα Χανιά δεν ήταν έτοιμος...αδιαφορήσαμε-η Κρήτη ήταν το άπιστο νησί, το κλίμα του δεν πήγαινε στο καθεστώς"

"Κι ο Μεταξάς συμπεριφέρθηκε σαν να είχε πέσει στο παιχνίδι των Γερμανών."Να μην προκαλέσουμε. Να μην προκαλέσουμε τους Γερμανούς" ήτανε το σύνθημά τους. Και πότε αυτό; Όταν τα παιδιά μας εξευτελίζανε κάθε ώρα και στιγμή στην Αλβανία το άλλο κομμάτι του Άξονα. Έτσι ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος μπαινόβγαινε ασύδοτα στο Επιτελείο και επηρέαζε τους αξιωματικούς μας..."

Κι όταν είχε φύγει πια ο Πρεσβευτής της Αγγλίας από τη Σόφια κι έγινε η έκρηξη του καταχθόνιου μηχανισμού μες στις βαλίτσες του...εμείς καλοπιάναμε ακόμη τους Βουλγάρους.

Είχαν δημοσιέψει τότε οι εφημερίδες μας την Αγγλική εκδοχή. Ο Βούλγαρος ακόλουθος Τύπου ήρθε στο γραφείο μου να παραπονεθεί που δε δημοσιέψαμε τη Βουλγαρική άποψη.

-Είμαστε φιλικό κράτος είπε, η συμπεριφορά σας δεν είναι φιλική.

-Είσαστε κράτος, του είπα, που ανοίγει τις πόρτες του στους συμμάχους των εχθρών μας, για να περάσουν και να μας χτυπήσουν στη ράχη. Εγώ δεν μπορώ να σας βοηθήσω. Αν θέλει ο Πρεσβευτής σας ας πάει στο Υπουργείο Εξωτερικών .

Την άλλη μέρα, ο Υπουργός Εξωτερικών μου τηλεφωνούσε να δημοσιέψει το Αθηναϊκό Πρακτορείο μια περίληψη της Βουλγάρικης άποψης.

Ο ίδιος υπουργός με είχε αναγκάσει να δεχτώ ένα βράδυ στις συγκεντρώσεις των ξένων δημοσιογράφων Γερμανό ανταποκριτή και να τον βλέπω να κρατά σημειώσεις όταν μιλούσε Άγγλος αξιωματικός για τις επιχειρήσεις της αγγλικής αεροπορίας στην Αλβανία. Σε τέτοια χάλια είχαμε φτάσει".

Αυτά λέει λοιπόν ο Γ.Σεφέρης. "Σε τέτοια χάλια είχαμε φτάσει..."

Αυτός ήταν ο πατριωτισμός των τότε "Ελλήνων εθνικιστών", την ώρα που ο λαός έδινε την ψυχή και το αίμα του στο μέτωπο.

*Γ.Σεφέρης "Δοκιμές"-"Χειρόγραφο Σεπ. '41"(Αποσπάσματα)

giorgossarris.blogspot.gr