Η καρατομημένη βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα

Η τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας, που θα έχανε το κεφάλι της στη λαιμητόμο της Γαλλικής Επανάστασης, συνέβαλε ίσως όσο κανείς στη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος για το ξέσπασμα της εξέγερσης.
 

Την ώρα που δεν πυροδότησε βέβαια την πολιτική επανάσταση που θα απάλλασσε τη Γαλλία από τη μοναρχία, ήταν ο προκλητικός της βίος, η αλόγιστη σπατάλη και η τραγική αδιαφορία για τους υπηκόους της που θα εκτράχυναν το κλίμα και θα προκαλούσαν τη μήνη των φτωχών και εξαθλιωμένων.

Με τον λαό να μαστίζεται από πείνα, η ασύδοτη και αμετροεπής ζωή της με τα λούσα και τη χλιδή θα την έκανε σύντομα την αγαπημένη εχθρό του κόσμου, συγκεντρώνοντας αμετάκλητα την οργή του, που δεν θα αργούσε βέβαια να κλιμακωθεί στα γνωστά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στα βασιλικά ανάκτορα των Βερσαλλιών. 

Η ζωή της Μαρίας Αντουανέτας ταυτίστηκε με τη Γαλλική Επανάσταση και μέσα στο πλαίσιο αυτό αντλούν τα πεπραγμένα της το πλήρες νόημά τους...

Πρώτα χρόνια



Η Μαρία Αντουανέτα γεννήθηκε ως Μαρία Αντωνία Ιωσηφίνα Ιωάννα, δούκισσα της Αυστρίας, στις 2 Νοεμβρίου 1755 στη Βιέννη της Αυστρίας. Ήταν το 15ο και προτελευταίο παιδί της Μαρίας Θηρεσίας, αυτοκράτειρας της Αυστρίας, και του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκου Α'.

Η Αντουανέτα μεγαλώνει λοιπόν μέσα στη βασιλική χλιδή και λαμβάνει την τυπική αριστοκρατική εκπαίδευση του 18ου αιώνα που προσιδίαζε στα κορίτσια της βασιλικής αυλής, επικεντρωμένη δηλαδή σε θρησκευτικά και ηθικά ζητήματα. 



Με το τέλος του Επταετή Πολέμου το 1763, η διατήρηση της εύθραυστης ειρήνης μεταξύ Αυστρίας και Γαλλίας έγινε άμεση προτεραιότητα για την αυτοκράτειρα Θηρεσία: έβαλε λοιπόν σκοπό να εγκαθιδρύσει την ειρήνη μέσω γαμήλιας σύνδεσης, κοινή πρακτική των βασιλικών οικογενειών της Ευρώπης την εποχή αυτή. Το 1765, ο γιος του γάλλου αυτοκράτορα Λουδοβίκου ΙΕ', Λουδοβίκος Φερδινάνδος, πεθαίνει, αφήνοντας τον δικό του 11χρονο γιο (Λουδοβίκο Αύγουστο) διάδοχο του θρόνου της Γαλλίας. 

Η Θηρεσία και ο Λουδοβίκος ΙΕ' κανονίζουν επομένως την ένωση των απογόνων τους μέσα σε λίγους μήνες: η Μαρία Αντουανέτα ξεκινά εντατικά μαθήματα εκμάθησης της γαλλικής για να καθίσει κάποια στιγμή στο πλευρό του μελλοντικού βασιλιά και συζύγου της... 

Γάμος με τον Λουδοβίκο ΙΣΤ'



Το 1768, ο Λουδοβίκος ΙΕ' αποστέλλει δάσκαλο στην Αυστρία για να εκπαιδεύσει τη μελλοντική σύζυγο του εγγονού του στα τυπικά της γαλλικής μοναρχίας. Ο δάσκαλος βρίσκει σε επιστολή του την ατίθαση Αντουανέτα «πιο έξυπνη απ' ό,τι είχε γενικά υποτεθεί», προσθέτοντας ωστόσο ότι επειδή είναι «σχετικά τεμπέλα και εξαιρετικά επιπόλαιη» τα βρήκε σκούρα στην εκπαίδευσή της.

Παρόλα αυτά, το 14χρονο κορίτσι με την εύθραυστη ομορφιά ξεκινά στα τέλη Απριλίου του 1770 για το γαμήλιο ταξίδι της στη Γαλλία, με κλάματα στα μάτια, συνοδευόμενη από 57 άμαξες, 117 πεζούς και 376 άλογα! Στις 16 Μαΐου 1770 συντελείται η γαμήλια ένωση στο πολυτελές ανάκτορο των Βερσαλιών, με τον Λουδοβίκο ΙΣΤ' να παρουσιάζει τη μέλλουσα βασίλισσα στη γαλλική αυλή.



Το νεαρό κορίτσι δεν προσαρμόζεται ωστόσο καλά στον έγγαμο βίο, όπως ήταν άλλωστε φυσικό, με τις συχνότατες επιστολές της στο σπίτι της να αποκαλύπτουν μια έντονη νοσταλγία για τη ζωή που απώλεσε. Ήταν βέβαια και το βασιλικό πρωτόκολλο της Γαλλίας -που έβρισκε αφόρητο η Αντουανέτα- που θα επιδείνωνε την καθημερινότητα στη νέα της χώρα, με την ίδια να παραπονείται διαρκώς για τα περίτεχνα τελετουργικά της γαλλικής αυλής...

Βασίλισσα της Γαλλίας



Όταν πέθανε ο Λουδοβίκος ΙΕ' το 1774, ο Λουδοβίκος Αύγουστος τον διαδέχτηκε στο στέμμα της Γαλλίας ως Λουδοβίκος ΙΣΤ', με τη 19χρονη Μαρία Αντουανέτα να στέφεται βασίλισσα της χώρας. Η ίδια είχε εν τω μεταξύ προσαρμοστεί στη φαντασμαγορική ζωή της γαλλικής μοναρχίας, κάνοντας τις αντιθέσεις με τον σύζυγό της πιο ευδιάκριτες από ποτέ. Ο Λουδοβίκος ήταν εσωστρεφής, ντροπαλός και αναποφάσιστος, λάτρης της μοναξιάς και του διαβάσματος. Εκείνη, από την άλλη, ήταν τολμηρή, ζωηρή και εξωστρεφής, μια κοσμική κυρία που λάτρευε τα πάρτι, τον τζόγο και την προχωρημένη μόδα. 

Κι όταν ο βασιλιάς έπεφτε στο κρεβάτι πριν τα μεσάνυχτα, η βραδιά της Αντουανέτας μόλις ξεκινούσε με ξέφρενη διασκέδαση ως το πρωί. Εκείνη ξυπνούσε λοιπόν το μεσημέρι, με τον βασιλιά να λείπει στις υποχρεώσεις του. Όταν οι φήμες για τη μη ολοκλήρωση του γάμου τους έφτασαν στα αυτιά της Μαρίας Θηρεσίας το 1777, ξαπέστειλε αμέσως τον γιο της, Ιωσήφ Β', στη Γαλλία για να συνετίσει την Αντουανέτα και να λειτουργήσει ούτε λίγο ούτε πολύ ως σύμβουλος γάμου. Ό,τι κι αν τη συμβούλευσε ο αδερφός της, φαίνεται να έπιασε: έναν χρόνο μετά η Αντουανέτα γεννούσε την κόρη της, Μαρία Θηρεσία Καρλότα (Δεκέμβριος 1778). Το 1881 θα έρθει και ο πολυπόθητος γιος, που ονομάστηκε αυτόματα δελφίνος (διάδοχος του θρόνου δηλαδή), ενώ μια δεύτερη κόρη θα γεννηθεί το 1786, για να πεθάνει ωστόσο τον επόμενο χρόνο.



Ξεκινώντας ήδη από το 1780, η Μαρία Αντουανέτα περνούσε ολοένα και περισσότερο χρόνο στο Μικρό Τριανόν, τα μικρά αλλά πολυτελή προσωπικά διαμερίσματα που έχτισε στους κήπους των Βερσαλιών, σχεδόν πάντα χωρίς τον βασιλιά. Οι φήμες έδιναν και έπαιρναν βέβαια για τη σεξουαλική της ζωή και την ακόρεστη δίψα της για ρομάντζα: σύντομα θα της πρόσαπταν εξωσυζυγική σχέση με σουηδό διπλωμάτη. 

Ήταν όμως και τα προκλητικά ποσά που ξόδευε αφειδώς για ρούχα, κομμώσεις και λούσα που θα την έβαζαν στο στόχαστρο του λαού, καθώς η φτώχεια και η εξαθλίωση χτυπούσαν τη Γαλλία: η χώρα διολίσθαινε ταχύτατα σε οικονομικό αδιέξοδο, με τις πενιχρές συγκομιδές να εκτοξεύουν τις τιμές των σιτηρών και να τα κάνουν απλησίαστα στον πολύ κόσμο. Δεν θα έπαιρνε πολύ λοιπόν για να ξεσηκώσει ο απίστευτα πολυδάπανος τρόπος ζωής της τη μήνη του λαού: αναρίθμητες φυλλάδες κατηγορούσαν τη βασίλισσα για σπατάλη, εκζήτηση, άγνοια των πραγματικών προβλημάτων του κόσμου, ακόμα και για μοιχεία. Κάποια έντυπα μάλιστα δεν δίστασαν να την απαθανατίσουν με λάγνα σχέδια και να της προσάψουν γενικά κάθε δεινό που ταλάνιζε τη Γαλλία. 



Το 1785, το διαβόητο σκάνδαλο για το διαμαντένιο κολιέ θα αμαύρωνε τη φήμη της αμετάκλητα: ένας κλέφτης ντυμένος σαν την Αντουανέτα υφάρπαξε ένα περιδέραιο με 647 διαμάντια και προσπάθησε να το βγάλει λαθραία στο Λονδίνο. Παρά το γεγονός ότι η Αντουανέτα δεν είχε βέβαια καμία σχέση με το περιστατικό, στα μάτια του κόσμου ήταν ένοχη: τέτοιο ήταν το μένος του γαλλικού πληθυσμού με τα καμώματα της βασίλισσας που τίποτα δεν μπορούσε να τη σώσει από την οργή του.

Παρά τις προειδοποιήσεις του Λουδοβίκου και τις αδελφικές νουθεσίες του αυτοκράτορα -πλέον- Ιωσήφ Β', η Μαρία Αντουανέτα δεν θα άφηνε τη δημόσια κατακραυγή να της αλλάξει τον σπάταλο τρόπο ζωής της. Ούτε καν η θέα του λαού που στέναζε από τη φτώχεια και πέθαινε έξω από τα ανάκτορα δεν μπορούσε να της αλλάξει γνώμη. Κι έτσι το 1786 θα ξεκινήσει να χτίσει το νέο της παλάτι κοντά στο Μικρό Τριανόν των Βερσαλιών! 

Μαρία Αντουανέτα και Γαλλική Επανάσταση



Στις 14 Ιουλίου 1789, 900 περίπου γάλλοι εργάτες και αγρότες όρμησαν στη Βαστίλη για να εξοπλιστούν με όπλα και πυρομαχικά: ήταν η απαρχή της πολιτικής επανάστασης που θα έμενε στην Ιστορία γνωστή ως Γαλλική Επανάσταση! Στις 6 Οκτωβρίου, ένα πλήθος 10.000 ανθρώπων συγκεντρώθηκε έξω από τα ανάκτορα των Βερσαλιών απαιτώντας τη μεταφορά του βασιλιά και της βασίλισσας στο Παρίσι. 

Στο βασιλικό παλάτι των Παρισίων, ο μονίμως αναποφάσιστος Λουδοβίκος ΙΣΤ' έμοιαζε παράλυτος από τις εξελίξεις, με τη Μαρία Αντουανέτα να αναλαμβάνει αμέσως δράση: συναντιέται εκτεταμένα με συμβουλάτορες και προξένους ξένων αυλών, ξαποστέλνοντας ταυτόχρονα επείγουσες επιστολές σε ευρωπαίους ηγεμόνες ικετεύοντάς τους να σώσουν τη γαλλική μοναρχία.



Τον Ιούνιο του 1791, η ίδια -με τη βοήθεια του σουηδού εραστή της- οργανώνει απόπειρα απόδρασης της βασιλικής οικογένειας από τη Γαλλία, με το βασιλικό ζεύγος να συλλαμβάνεται ωστόσο στο Βέλγιο και να επιστρέφει άρον-άρον στο Παρίσι. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, ο Λουδοβίκος συμφωνεί να επικυρώσει το Σύνταγμα που γεννήθηκε από τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης με αντάλλαγμα τη διατήρηση της συμβολικής έστω εξουσίας του. 

Το καλοκαίρι του 1792 ωστόσο, με τη Γαλλία ήδη σε πόλεμο με την Αυστρία και την Πρωσία, η αυξανόμενη επιρροή του ριζοσπάστη ηγέτη Ροβεσπιέρου θα καλούσε στην οριστική ανατροπή του βασιλιά: τον Σεπτέμβριο, έπειτα από έναν τρομερό μήνα σφαγών στο Παρίσι, η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε την κατάργηση της μοναρχίας και τη διακήρυξη της γαλλικής δημοκρατίας, συλλαμβάνοντας τον βασιλιά και τη βασίλισσα...

Θάνατος και κληρονομιά



Τον Ιανουάριο του 1793, ο βασιλιάς περνά από δίκη και με συνοπτικές διαδικασίες καταδικάζεται σε θάνατο για προδοσία: στις 21 Ιανουαρίου 1793 σέρνεται στην γκιλοτίνα και καρατομείται. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, με τον Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρο να έχει ήδη εγκαινιάσει τη διαβόητη και αιματοβαμμένη Βασιλεία του Τρόμου, που θα στερούσε τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες Γάλλους, η Μαρία Αντουανέτα σέρνεται σε δίκη παρωδία με κατηγορίες για κλοπή, απάτη, προδοσία, αλλά και σεξουαλική κακοποίηση του γιου της (κάτι που ήταν καταφανώς ψευδές). 

Έπειτα από τη διήμερη ακροαματική διαδικασία, το δικαστήριο τη στέλνει στη λαιμητόμο στις 16 Οκτωβρίου 1793. «Είμαι ήρεμη», γράφει σε επιστολή της το βράδυ πριν από την εκτέλεσή της, «όπως οι άνθρωποι που έχουν καθαρή τη συνείδησή τους». 



Κι έτσι η Γαλλία τέλειωσε μια για πάντα με τη βασιλεία. Όσο για τη Μαρία Αντουανέτα, την τελευταία βασίλισσα της χώρας, έχει διασυρθεί ως η απόλυτη ενσάρκωση των δεινών της μοναρχίας και επαινεθεί ταυτοχρόνως ως το αποκορύφωμα της μόδας και της ομορφιάς! Η ζωή και ο θάνατός της ακολούθησε λες σε συμβολικό επίπεδο το μεσουράνημα και την πτώση των ευρωπαϊκών μοναρχιών, με την προσωπική της ιστορία να συνδέεται μια για πάντα με τη συλλογική. Όπως άλλωστε διακινδύνευσε την πρόβλεψη και ο Τόμας Τζέφερσον, για το πώς θα βλέπει στο μέλλον η ανθρωπότητα τη Μαρία Αντουανέτα: «Πάντα πίστευα ότι αν δεν υπήρχε βασίλισσα, δεν θα γινόταν καμία Επανάσταση»...

Το περίφημο «παντεσπάνι» της Μαρίας Αντουανέτας



Η θρυλική της απόκριση στα παράπονα των αυλικών της ότι «ο λαός πεινάει, δεν έχει ψωμί να φάει» έχει απαθανατιστεί με το προκλητικό «ας φάει τότε παντεσπάνι»! Η φράση αποδίδεται στην Αντουανέτα καθ' υπερβολή, καθώς δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι πράγματι την είπε, με τους μελετητές να τη θεωρούν απλώς πιασάρικο δημοσιογραφικό κλισέ της εποχής, που σίγουρα θα είχε εμφανιστεί στα λιβελογραφήματα κατά της βασίλισσας. 

Σε αυτό που συμφωνούν ωστόσο οι ιστορικοί είναι ότι θα μπορούσε πράγματι να την είχε πει, καθώς ο προκλητικός της βίος και η αλόγιστη σπατάλη της σύνορα δεν γνώριζαν. Η φράση εμφανίστηκε μάλιστα σε γραπτή μορφή για πρώτη φορά στις «Εξομολογήσεις» του Ρουσό (1782), με τον συγγραφέα να αποδίδει ωστόσο τα λόγια σε πριγκίπισσα που δεν κατονομάζει...