Ο θαρραλέος θαλασσοπόρος Μαγγελάνος

Αν δεν υπήρχαν άνθρωποι ταγμένοι σαν τον Μαγγελάνο, η ιστορία του κόσμου θα ήταν αναμφίβολα διαφορετική! Γιατί ο πορτογάλος εξερευνητής έθεσε τη ζωή του σε κίνδυνο για να βρει έναν νέο δρόμο προς την Ινδία, περιπέτεια που θα του στοίχιζε τελικά τη ζωή του.
 

Κι όταν το πλήρωμά του ολοκλήρωσε τον περίπλου της Γης που είχε οραματιστεί ο Μαγγελάνος, ο κόσμος θα ήταν πλέον ένα καλύτερο μέρος: η Γη ήταν σφαιρική πέρα από κάθε αμφιβολία, μια νέα θαλάσσια οδός είχε μόλις ανοίξει και μια νέα περίοδος ευρωπαϊκής αντιπαλότητας έκανε δειλά-δειλά την εμφάνισή της.

Ο πρώτος άνθρωπος που πέρασε από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό (τον ωκεανό που αυτός ονόμασε έτσι), τον οποίο και διέσχισε, έχει μια συναρπαστική ιστορία να διηγηθεί...

Πρώτα χρόνια



Ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος γεννιέται στην Πορτογαλία γύρω στα 1480, στο Πόρτο ή τη Σαμπρόσα, με τους γονείς του να είναι ευγενείς της πορτογαλικής αριστοκρατίας. Ο αιφνίδιος θάνατός τους ωστόσο όταν ο Μαγγελάνος ήταν μόλις 10 ετών θα τον φέρει στη βασιλική αυλή, με την αριστοκρατική καταγωγή του να του εξασφαλίζει τη θέση του προστατευόμενου της βασίλισσας. 

Ο νεαρός Φερδινάνδος φοιτεί στο σχολείο της βασίλισσας στη Λισαβόνα, όπου έρχεται σε επαφή με μεγάλα πνεύματα της εποχής, την ίδια ώρα που μαθαίνει αστρονομία, χαρτογραφία και πλοήγηση με τη βοήθεια των άστρων, γνώσεις που θα του φανούν φυσικά πολύτιμες στις κατοπινές του περιπέτειες...

Πρώτες εξερευνητικές αποστολές



Το 1505, στα 25 του χρόνια, συμμετέχει στη βασιλική αποστολή της Πορτογαλίας στην Ανατολική Αφρική, παίρνοντας μέρος στη ναυμαχία κατά του αιγυπτιακού στόλου στη Θάλασσα της Αραβίας. Κατόπιν αναχωρεί με τον στόλο για την Πορτογαλική Ινδία, για την ενθρόνιση του πρώτου πορτογάλου αντιβασιλιά στα νέα εδάφη, όπου θα περάσει τα επόμενα 8 χρόνια του. 

Εκεί θα συμμετέχει σε πολυάριθμες μάχες και θα τραυματιστεί αναρίθμητες φορές στις μικρής έκτασης εξερευνητικές αποστολές που αναλαμβάνει, γεγονός που θα του φέρει φήμη, τιμές και προαγωγή. 

Το 1511 θα συμμετέχει στην κατάκτηση της Malacca -σημερινή Μαλαισία-, ανεβαίνοντας κι άλλο στην πορτογαλική ιεραρχία και εξασφαλίζοντας για τον εαυτό του ένα γερό μερίδιο των λάφυρων. Στις περιηγήσεις του στην Ινδονησία θα συναντήσει και τα περίφημα νησιά Molucca, τις «Νήσους των Μπαχαρικών», η κατάκτηση των οποίων και η εκμετάλλευση της πλούσιας σοδειάς τους θα γινόταν αντικείμενο ένοπλης αντιπαράθεσης των ευρωπαϊκών δυνάμεων στα χρόνια που θα έρχονταν.



Το 1512 ο Μαγγελάνος επιστρέφει στην Πορτογαλία χωρίς άδεια, γεγονός που θα τον κάνει να πέσει σε δυσμένεια. Του ανατίθεται λοιπόν η επικίνδυνη αποστολή στο Μαρόκο, όπου τραυματίζεται σοβαρά, γεγονός που θα του αφήσει μόνιμο πρόβλημα στο βάδισμα. Παρά το γεγονός ότι έφερε σε πέρας την αποστολή και οι κατηγορίες που δέχτηκε για παράνομο εμπόριο με τους γηγενείς θα αποδεικνύονταν σύντομα ψευδείς, η εύνοια του βασιλιά της Πορτογαλίας είχε χαθεί οριστικά: από τον Μάιο του 1514 δεν του ανατίθεται νέα αποστολή, παρά τις συνεχείς προτάσεις και ικεσίες του Μαγγελάνου. 



Το 1517 λοιπόν εγκαταλείπει την Πορτογαλία για την Ισπανία, με τον ίδιο να εγκαθίσταται στη Σεβίλη και να παντρεύεται μια γυναίκα αριστοκρατικής καταγωγής. Τόσο η ίδια όσο και τα παιδιά της ωστόσο θα πέθαιναν μέχρι το 1521, με τον Μαγγελάνο να περνά τον καιρό του στην Ισπανία μελετώντας χάρτες, ερευνώντας θαλάσσιες οδούς, πάντα σε συνεργασία με γνωστούς χαρτογράφους και αστρονόμους. Το ταξίδι στις «Νήσους των Μπαχαρικών» δεν είχε φύγει ποτέ από το μυαλό του, με τον ίδιο να παίρνει θάρρος από τα κατορθώματα του Χριστόφορου Κολόμβου και άλλων εξερευνητών της εποχής: η τολμηρή του περιπέτεια δεν ήταν επιστημονική φαντασία, μπορούσε αντιθέτως να πραγματωθεί...

Ο περίπλους της Γης



Ο Μαγγελάνος δεν έχασε λοιπόν τον χρόνο του στην Ισπανία: κατέστρωσε διεξοδικό σχέδιο για τον περίπλου της Γης και το παρουσίασε στον βασιλιά της Ισπανίας, ο οποίος τελικά το ενέκρινε. Εδώ χρειάζεται ίσως μια μικρή υπενθύμιση της κατάστασης: ο σκοπός του ταξιδιού του Κολόμβου στα δυτικά δεν ήταν άλλος από την προσέγγιση της Ινδίας και την εγκαθίδρυση εμπορικών σχέσεων μεταξύ Ισπανίας και ασιατικών βασιλείων. Η συνθήκη ωστόσο μεταξύ Πορτογαλίας και Ισπανίας το 1494 έδινε στην Πορτογαλία την αποκλειστική χρήση της ανατολικής θαλάσσιας οδού προς την Ινδία -που περιλάμβανε τον περίπλου της Αφρικής-, με τον Βάσκο ντα Γκάμα να φτάνει πράγματι στην Ινδία το 1498. Ένας νέος δρόμος έπρεπε λοιπόν να βρεθεί για την Ισπανία, αν δεν ήθελε να χάσει όλες τις νέες αποικιοκρατικές κτήσεις, και το στέμμα από το 1505 βάλθηκε να φτάσει στην Ινδία από τα δυτικά, με πρώιμους ισπανούς θαλασσοπόρους να καταφέρνουν ακόμα και να διασχίζουν τον Ισθμό του Παναμά (1513-1516) και να ανοίγονται στον Ειρηνικό Ωκεανό.



Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η αποστολή του Μαγγελάνου να φτάσει στις «Νήσους των Μπαχαρικών» από τα δυτικά ήταν κάτι σαν ευλογία για τον ισπανικό θρόνο! Στις 20 Σεπτεμβρίου 1519 λοιπόν ο Μαγγελάνος, με στόλο 5 μόνο πλοίων (που δεν επαρκούσε για να φτάσουν στις αποστάσεις που είχε υπολογίσει ο εξερευνητής), ξεκινά για τη Βραζιλία (που ήταν πορτογαλικό έδαφος) και κατευθύνεται κατόπιν νότια, κατά μήκος των ακτών, στην Παταγονία, αφού κατάφερε να ξεφύγει από τον πορτογαλικό πολεμικό στόλο που τον καταδίωκε!

Η απόπειρα ανταρσίας που συνέβη εκεί (Απρίλιος 1520) θα έκανε ένα από τα πλοία συντρίμμια, παρά την αναποδιά ωστόσο το πλήρωμα συνέχισε με τα 4 εναπομείναντα πλοία. Τον Οκτώβριο του 1520, παρά τις αμέτρητες περιπέτειες και τα συνεχή εμπόδια, ο Μαγγελάνος προσεγγίζει τα στενά που είναι σήμερα γνωστά ως Πορθμός του Μαγγελάνου και ενώνουν τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό Ωκεανό! Η αποστολή χρειάστηκε έναν μήνα για να περάσει τα στενά, κατά τη διάρκεια του οποίου ο κυβερνήτης ενός από τα πλοία της συντροφιάς λιποτάκτησε και επέστρεψε τρομαγμένος την Ισπανία.

Στις 28 Νοεμβρίου, τα τρία εναπομείναντα πλοία μπήκαν πλέον στον Νότιο Ειρηνικό, με τον Μαγγελάνο να ονομάζει τα ήρεμα νερά «Ειρηνικό Ωκεανό» (Mar Pacifico)! Ήταν η πρώτη φορά που Ευρωπαίος πατούσε το πόδι του εκεί. 

Θάνατος και ολοκλήρωση της αποστολής



Τον Μάρτιο του 1521 ο Μαγγελάνος έφτασε στο Γκουάμ και κατόπιν κατέπλευσε στις Φιλιππίνες, παίρνοντας μέρος στον τοπικό εμφύλιο πόλεμο που ταλάνιζε την περιοχή. Γιατί μπορεί οι Ισπανοί του Μαγγελάνου να ήταν οι πρώτοι που πατούσαν πόδι εκεί, δεν ήταν όμως οι πρώτοι Ευρωπαίοι της περιοχής, με τον εκχριστιανισμό του πληθυσμού να έχει αρχίσει από καιρό. Θέλοντας λοιπόν να συμβάλει στον εκχριστιανισμό των Φιλιππίνων, ο Μαγγελάνος πείθεται από τον εκχριστιανισμένο ντόπιο φύλαρχο να σκοτώσει τον «βάρβαρο» εχθρό του.

Στις 27 Απριλίου 1521 ωστόσο ο Μαγγελάνος πέφτει νεκρός από δόρυ καμωμένο από μπαμπού, με τον τοπικό αρχηγό να κρατά τη σορό του ως τρόπαιο. Παρά τις τραγικές απώλειες, τα μέλη του πληρώματος που σώθηκαν αποφάσισαν να ολοκληρώσουν την αποστολή του Μαγγελάνου: με επικεφαλής τον Juan Sebastian del Cano και δύο πλέον πλοία λειτουργικά, στις 6 Νοεμβρίου τα 115 μέλη του πληρώματος καταφτάνουν στις «Νήσους των Μπαχαρικών»!



Τα δύο εναπομείναντα πλοία, γεμάτα πλέον με πολύτιμα μπαχαρικά, χωρίστηκαν εξαιτίας αναρίθμητων προβλημάτων: το «Victoria» ακολούθησε τη δυτική κατεύθυνση προς την Ισπανία και το «Trinidad» αποπειράθηκε να επιστρέψει από τον δρόμο του Ειρηνικού Ωκεανού, αιχμαλωτίστηκε ωστόσο από τους Πορτογάλους και χάθηκε σε καταιγίδα. Το «Victoria» ωστόσο, περνώντας μέσα από τον Ινδικό Ωκεανό, έφτασε στις 21 Δεκεμβρίου στην Ισπανία, με καπετάνιο τον Juan Sebastián Elcano! Ήταν ο Elcano λοιπόν που μετά τον θάνατο του Μαγγελάνου ολοκλήρωσε τον πρώτο περίπλου της Γης, με την αποστολή να μετρά ωστόσο τραγικές απώλειες: 232 ισπανοί, πορτογάλοι, ιταλοί, γάλλοι, άγγλοι και γερμανοί ναύτες έχασαν τη ζωή τους στο συναρπαστικό ταξίδι γύρω από τη Γη...

Κληρονομιά



Η αποστολή του Μαγγελάνου ήταν αποφασιστικής σημασίας για τον κόσμο: ήταν ο πρώτος περίπλους της Γης και ταυτοχρόνως η πρώτη φορά που περνούσε κάποιος τα στενά της Νότιας Αμερικής που ένωναν τους δύο ωκεανούς. Η περιπέτεια του Μαγγελάνου και του πληρώματός του θα αποδείκνυε στην πράξη ότι η Γη ήταν σφαιρική, κάνοντας κάθε άλλη κουβέντα για το γεγονός απλή φιλολογία!

Επιπλέον, ο Μαγγελάνος παρατήρησε μια σειρά από «απόκοσμα ζώα», εφοδιάζοντας τη ζωολογία με νέες γνώσεις. Ενδεικτική εδώ είναι η μαύρη «χήνα» που παρατήρησε, την οποία έπρεπε να γδάρεις αντί να μαδήσεις, και ήταν φυσικά ο πιγκουίνος!



Ήταν όμως και το άλλο: η περιφέρεια της Γης μετρήθηκε για πρώτη φορά με τέτοια ακρίβεια, καθώς από τα μητρώα του πλοίου ήξεραν επακριβώς την απόσταση που είχαν διαβεί. Και βέβαια ήταν και η ολόκληρη μέρα που «έχασε» ο Μαγγελάνος στο ταξίδι του στα δυτικά, παρά το γεγονός ότι ήταν ακριβέστατος στη μέτρηση του χρόνου! Η κίνηση αντίθετα με την περιστροφή της Γης, που ευθυνόταν φυσικά για την αλλαγή της ημερομηνίας, θα ανάγκαζε τον κόσμο να βρει λύση, οδηγώντας προοδευτικά στην υιοθέτηση οικουμενικών μέτρων. 

Κι όλα αυτά ξεκίνησαν από το ασίγαστο πνεύμα ενός ανθρώπου που έψαχνε έναν άλλο δρόμο...