H ιδιαίτερη ζωή στο Διάστημα

Όσο κι αν η ζωή στο Διάστημα συνεχίζει να αποτελεί το απόλυτο όνειρο της επιστημονικής φαντασίας, για μια σειρά από ατρόμητους άντρες και γυναίκες είναι εδώ και καιρό γεγονός!

Χάρη στις διαστημικές αποστολές των αντίστοιχων κρατικών προγραμμάτων, οι αστροναύτες περνούν σήμερα αρκετό καιρό στο Υπερπέραν, διεξάγοντας πειράματα και άλλα τέτοια ωραία.
 

Η ζωή στο Σύμπαν δεν είναι ωστόσο μόνο διαστημικές βολτίτσες και διαγαλαξιακό αραλίκι, καθώς οι αστροναύτες είναι υποχρεωμένοι να προσαρμοστούν σε συνθήκες πολύ-πολύ διαφορετικές από τις γήινες, κάνοντας τη ζωή στο Διάστημα να μη μοιάζει σε τίποτα με αυτή που έχουμε συνηθίσει.

Να τι πρέπει να ξέρει λοιπόν κανείς για τις συνθήκες διαστημικής διαβίωσης, ώστε αν του παρουσιαστεί η ευκαιρία, να είναι πανέτοιμος (ή να το ξανασκεφτεί!)...

Αλλαγές στη φυσική εμφάνιση



Το ανθρώπινο σώμα αρχίζει να συμπεριφέρεται τελείως διαφορετικά στις συνθήκες μικροβαρύτητας του Σύμπαντος. Η σπονδυλική στήλη, για παράδειγμα, απελευθερωμένη από την καθηλωτική δύναμη της Γης, αρχίζει αμέσως να ισιώνει, γεγονός που μπορεί να προσθέσει ως και 5,72 εκατοστά στο παράστημα κάποιου. Τα εσωτερικά όργανα μετατοπίζονται προς τα πάνω μέσα στον κορμό, κατάσταση που μειώνει την περιφέρεια της μέσης κατά αρκετά εκατοστά. Επίσης, το καρδιαγγειακό σύστημα αλλάζει την εμφάνιση του ανθρώπου ακόμα περισσότερο: όταν απαλλαχθεί το σώμα από τη βαρύτητα, οι πανίσχυροι μύες των ποδιών (που σπρώχνουν το αίμα πάνω, ενάντια στη βαρύτητα) εξωθούν πλέον ανενόχλητα το αίμα και τα σωματικά υγρά στο άνω μέρος του κορμού, με τη νέα αυτή κατανομή υγρών να αφήνει το πάνω μέρος του σώματος φουσκωμένο και την περιφέρεια των ποδιών σημαντικά μειωμένη. Η NASA αποκαλεί αστειευόμενη το φαινόμενο αυτό «πόδια κότας», γιατί αφήνει τον άνθρωπο να μοιάζει με καρτούν: ένα θηριώδες και παραφουσκωμένο πάνω μέρος ακολουθείται από λεπτή μεσούλα και ακόμα λεπτότερα ποδαράκια παιδιού! Ακόμα και τα χαρακτηριστικά του προσώπου γίνονται καρτουνίστικα, καθώς το αίμα που ρέει στο πάνω μέρος του σώματος αφήνει το πρόσωπο πρησμένο. Κι αν όλα αυτά φαντάζουν το λιγότερο ενοχλητικά, είναι στην πραγματικότητα σχετικά ακίνδυνα...

Σύνδρομο Προσαρμογής στις Διαστημικές Συνθήκες



Το λένε Space Adaptation Syndrome και είναι ουσιαστικά 2-3 μέρες φριχτής ναυτίας, που ξεκινά όταν η βαρύτητα κάνει φτερά από το σώμα: το βιώνει το 80% των διαστημικών ταξιδιωτών και έχει να κάνει με τον ανθρώπινο νου που μπερδεύεται καθώς το σώμα δεν έχει πια βάρος σε συνθήκες μικροβαρύτητας. Ο προσανατολισμός στον χώρο, που βασίζεται στη βαρύτητα, επηρεάζεται καθοριστικά, με τις δραστικές αλλαγές του σώματος να προσθέτουν το κατιτίς παραπάνω στη σύγχυση του νου, κάνοντας τον εγκέφαλο να βιώνει από αποπροσανατολισμό και ναυτία μέχρι ψευδαισθήσεις και ανεξέλεγκτο εμετό. Οι αστροναύτες αφήνονται μάλιστα να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες χωρίς φαρμακευτική αγωγή, βιώνοντας μια σειρά από ιδιαίτερα δυσάρεστα συναισθήματα...

Διαταραχές ύπνου



Θα περίμενε κανείς ότι ο ύπνος μέσα στην αδιατάρακτη μαυρίλα του Σύμπαντος θα ήταν απλή υπόθεση. Κι όμως, στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Πρώτα απ' όλα, ο αστροναύτης δένεται στο κρεβάτι με ιμάντες, για να αποφύγει να επιπλέει στον χώρο και να χτυπά στα τοιχώματα. Κι αυτό στον διαστημικό σταθμό, που είναι πιο ευρύχωρος, καθώς μέσα στην κάψουλα οι αστροναύτες κοιμούνται πολλές φορές σε καρέκλες ή ειδικούς υπνόσακους προσαρμοσμένους στον τοίχο. Η ζωή στο Διάστημα προκαλεί επίσης ραγδαίες αλλαγές στον ρυθμό του ύπνου: ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, για παράδειγμα, είναι τοποθετημένος σε τέτοια θέση που γίνεται μάρτυρας 16 ηλιακών «ανατολών» και «δύσεων» την ημέρα, με την 90λεπτη «ημέρα» να αφήνει το σημάδι της στον ύπνο του αστροναύτη. Είναι όμως και το άλλο: τα φίλτρα, οι μηχανές και οι ανεμιστήρες του εξοπλισμού δημιουργούν έναν συνεχή βόμβο μέσα στον σταθμό, με τον αστροναύτη να είναι υποχρεωμένος να προσαρμοστεί στις νέες αυτές συνθήκες ύπνου. Όταν ωστόσο τα καταφέρει, ο διαστημάνθρωπος απολαμβάνει τον πιο ανέμελο ύπνο της ζωής του, καθώς η έλλειψη βαρύτητας εξαφανίζει μαγικά το ροχαλητό και την άπνοια, εξασφαλίζοντας τον πιο ατάραχο ύπνο του κόσμου...

Προβλήματα προσωπικής φροντίδας



Όταν σκεφτόμαστε τα ηρωικά ταξίδια των πιονέρων της κατάκτησης του Διαστήματος, η υγιεινή δεν είναι από τα πρώτα πράγματα που μας έρχονται στον νου. Για τον αστροναύτη όμως είναι μια υπαρκτή -και δύσκολη- καθημερινότητα. Κι αυτό γιατί τα ντους δεν περιλαμβάνονται -προφανώς!- στις δυνατότητες προσωπικής περιποίησης, γιατί ακόμα κι αν υπήρχε ικανή ποσότητα νερού στον διαστημικό σταθμό, το νερό είτε θα κολλούσε στο σώμα είτε θα επέπλεε τριγύρω σε μικροσκοπικά σφαιρίδια. Γι' αυτό και κάθε αστροναύτης έχει το βαλιτσάκι ομορφιάς του, εφοδιασμένο με οδοντόβουρτσα, χτένα και άλλα προϊόντα υγιεινής, για να παλέψει τις δύσκολες συνθήκες. Πλένει τα χέρια του με ένα ειδικό προϊόν, που είχε αναπτυχθεί αρχικά για κατάκοιτους νοσοκομειακούς ασθενείς, και καθαρίζει το σώμα του με ένα ειδικό σφουγγάρι, με τις μόνες ιεροτελεστίες καθαριότητας που συμβαίνουν όπως ακριβώς και στη Γη να είναι το πλύσιμο των δοντιών και το ξύρισμα. Μόνο που πρέπει να γίνονται όλα με εξαιρετική προσοχή, καθώς ακόμα και μία τρίχα που ξέφυγε μπορεί να προκαλέσει φράξιμο κάποιου σημαντικού μηχανήματος!

Τουαλέτα



Και πάλι πολλοί λίγοι έχουν αναρωτηθεί πώς κάνει την ανάγκη του ο αστροναύτης σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, ένα θέμα μάλιστα που έχει απασχολήσει εκτεταμένα τα διαστημικά προγράμματα του κόσμου! Οι πρώτες διαστημικές τουαλέτες δούλευαν με έναν απλό μηχανισμό αέρα: ένας εξαερισμός ρουφούσε τα περιττώματα μέσα σε ένα δοχείο, με έναν ειδικό σωλήνα κενού να αποθηκεύει τα ούρα. Οι πρώιμες κάψουλες είχαν μάλιστα έναν ακόμα απλούστερο μηχανισμό ανακούφισης, με τα περιττώματα να αδειάζονται κατευθείαν στο Διάστημα. Μεγάλη πρόοδος εδώ ήταν το σύστημα φιλτραρίσματος του αέρα, καθώς οι δυσώδεις οσμές όφειλαν να απομακρυνθούν από τον αέρα που αναπνέουν οι αστροναύτες. Με τα χρόνια ωστόσο τα συστήματα έγιναν ολοένα και πιο εξελιγμένα, με την εισαγωγή της γυναίκας στα διαστημικά προγράμματα να καλεί σε γενναίες αλλαγές σχεδιασμού: ανεμιστήρες, εξαερισμοί, συστήματα αποθήκευσης των ακαθαρσιών και διαχείρισής τους, όλα ξανασχεδιάστηκαν και βελτιώθηκαν. Σήμερα οι διαστημικές τουαλέτες είναι πλέον τόσο εξελιγμένες που μπορούν ακόμα και να ανακυκλώνουν τα ούρα μετατρέποντάς τα σε πόσιμο νερό, με τους αστροναύτες να εξασκούνται στη χρήση τους όταν είναι ακόμα στη Γη! Ο αστροναύτης κάθεται στο σύστημα και παρακολουθεί μέσω κάμερας αν έχει τοποθετήσει σωστά το σώμα του. Κι αυτό είναι πράγματι ένα από τα πλέον «βρόμικα» μυστικά της διαστημικής περιπέτειας...

Ρουχισμός



Πέρα από την περίφημη διαστημική στολή, που βγαίνει πια σε πολλά σχέδια, σχήματα και χρώματα, ζυγίζοντας πλέον 120 κιλά και απαιτώντας 45 λεπτά για να φορεθεί, υπάρχουν και άλλα διαστημικά ενδύματα που αξίζουν της προσοχής μας. Η ζωή στο Διάστημα απαιτεί σαφώς μικρότερη γκαρνταρόμπα από τη γήινη, κι αυτό γιατί πώς θα μπορούσε κάποιος να λεκιαστεί στις αποστειρωμένες διαστημικές συνθήκες; Όταν ο αστροναύτης βγαίνει έξω, φορά την ογκώδη στολή του, ενώ στο εσωτερικό της κάψουλας ή του σταθμού τα πάντα είναι πεντακάθαρα. Ταυτόχρονα, ο αστροναύτης ιδρώνει πολύ λιγότερο στο Διάστημα, καθώς η σωματική καταπόνηση σε μηδενική βαρύτητα είναι ιδιαίτερα μικρή. Οι διαστημάνθρωποι αλλάζουν λοιπόν ρούχα συνήθως ανά τριήμερο, με το ειδικό high-tech σορτσάκι της NASA (Maximum Absorbency Garment) να έχει διττό ρόλο: μπορεί να συγκρατήσει μέχρι και δύο λίτρα ούρων, λειτουργώντας ως ρούχο έκτακτης ανάγκης...

Μυική ατροφία


Παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος γίνεται όπως είπαμε καρτούν στο Διάστημα, η μικροβαρύτητα δεν τον κάνει ωστόσο πιο δυνατό. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Κι αυτό γιατί στη Γη χρησιμοποιούμε συνεχώς τους μυς μας, ακόμα και για το απλό γεγονός να παλέψουμε τη βαρύτητα, με την έλλειψη βαρύτητας του Διαστήματος να καταλήγει σύντομα σε μυική ατροφία και τους μυς να γίνονται συνεχώς μικρότεροι και ασθενέστεροι. Με τον χρόνο, ακόμα και τα οστά και η σπονδυλική στήλη γίνονται πιο αδύναμα, καθώς δεν έχουν πια βάρος να υποστηρίξουν. Για να αντιπαρατεθούν με τον εκφυλισμό αυτό και να διατηρήσουν το σφρίγος -αλλά και την ίδια τη μάζα!- των μυών, οι αστροναύτες γυμνάζονται καθημερινά. Στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, για παράδειγμα, το πλήρωμα κοπανιέται στο ειδικό διαστημικό γυμναστήριο για τουλάχιστον 2,5 ώρες ημερησίως...

Αέρια



Το φούσκωμα και τα αέρια μπορούν να γίνουν πολύ ενοχλητικά και δυσάρεστα στη Γη, στο Διάστημα είναι όμως παράγοντας που απειλεί ευθέως την υγεία. Ή έτσι τουλάχιστον πίστευε η NASA το 1969, όταν μελέτησε εξονυχιστικά το θέμα του «εντερικού υδρογόνου και μεθανίου των αντρών που ακολουθούν διαστημική δίαιτα»! Κι αν το πράγμα φαίνεται αστείο, η ανησυχία ήταν και θεμιτή και πραγματικότατη. Γιατί τα αέρια είναι πολλά περισσότερα από δύσοσμες μυρωδιές, με τις σημαντικές ποσότητες των εύφλεκτων αερίων του μεθανίου και του υδρογόνου που παράγονται να φέρνουν πονοκέφαλο στα διαστημικά προγράμματα. Οι πρώτες τροφές που έτρωγαν μάλιστα οι πιονέροι της κατάκτησης του Διαστήματος ήταν πολύ διαφορετικές από τις αντίστοιχες γήινες, με το υποπροϊόν να είναι η πρόκληση αερίων, στα οποία αναγνώριζαν οι επιστήμονες έναν σοβαρό κίνδυνο έκρηξης. Ανέλυσαν λοιπόν τα αέρια και κατέληξαν σε τροφές που δεν προκαλούσαν τόσους στομαχικούς και κοιλιακούς τριγμούς, με το θέμα να μην αντιμετωπίζεται σήμερα ως κολοσσιαία απειλή, να συνεχίζει ωστόσο να απασχολεί τα διαστημικά προγράμματα. Κανείς δεν θέλει άλλωστε να είναι «αυτός» ο τύπος που έκανε την ανάγκη του στο ερμητικό περιβάλλον των διαστημικών εγκαταστάσεων...

Το Διάστημα μπορεί να επιδράσει στον εγκέφαλο



Οι αστροναύτες είναι γενικά ιδιαίτερα ανθεκτικοί στην ψυχολογική πίεση, με μια σειρά από ψυχολογικά τεστ κατά την εκπαίδευσή τους να διασφαλίζουν το γεγονός ότι θα είναι σε θέση να αντέξουν την πίεση και την τρέλα που συνεπάγεται η αποστολή στο Σύμπαν. Η ζωή στο Διάστημα μπορεί ωστόσο να αποδειχθεί ιδιαίτερα περίεργη για τον ψυχισμό, με το Υπερπέραν να προκαλεί σοβαρά προβλήματα σε όποιον παραμείνει εκεί για μακρό χρονικό διάστημα. Ποιο είναι το θέμα; Η κοσμική ακτινοβολία, η ακτινοβολία του Διαστήματος δηλαδή που μετατρέπει το Σύμπαν σε έναν εξαιρετικά χαμηλής έντασης φούρνο μικροκυμάτων! Κι ενώ η ατμόσφαιρα μας προστατεύει στη Γη από την κοσμική ακτινοβολία, στο Διάστημα δεν υπάρχει αποτελεσματικός τρόπος προστασίας. Όσο περισσότερο παραμένει λοιπόν κανείς έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα, τόσο πιο πολύ επηρεάζεται από την ακτινοβολία, η οποία προκαλεί προοδευτικό εκφυλισμό της εγκεφαλικής λειτουργίας. Ανάμεσα σε άλλα, η κοσμική ακτινοβολία έχει ενοχοποιηθεί και για επιτάχυνση της νόσου του Αλτσχάιμερ...

Τερατώδη μικρόβια



Ποιος θα περίμενε ότι ακόμα και στο Διάστημα τα βακτήρια, τα μικρόβια, οι μύκητες και η μούχλα θα συνέχιζαν να αποτελούν σοβαρό πρόβλημα; Κι όμως, τέτοιες αποικίες μπορούν να βλάψουν τον ντελικάτο εξοπλισμό και να αποτελέσουν παράγοντες κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία, παρά το γεγονός ότι τα σκάφη απολυμαίνονται πριν εγκαταλείψουν την ατμόσφαιρα. Κι όταν βγουν στο Διάστημα, οι παθογόνοι αυτοί μικροοργανισμοί παύουν να λειτουργούν ως συνηθισμένα μικρόβια και μετατρέπονται σε πλάσματα που έχουν βγει κατευθείαν από τον χώρο της επιστημονικής φαντασίας: αναπτύσσονται στην υγρασία, η οποία συμπυκνώνεται τελικά σε μικροσφαιρίδια μολυσμένου νερού, τα οποία επιπλέουν ελεύθερα. Δεν είναι μάλιστα ασυνήθιστο να συνενώνονται οι σταγόνες σε συγκεντρώσεις που φτάνουν ακόμα και το μέγεθος μπάλας μπάσκετ(!), με τα μικρόβια που καραδοκούν στο εσωτερικό τους να μπορούν ακόμα και να διαβρώσουν τον ανοξείδωτο χάλυβα! Αν λοιπόν δεν ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα, τα γήινα μικρόβια μετατρέπονται στο ταξίδι τους στο Σύμπαν στον Νο 1 παράγοντα κινδύνου τόσο για το πλήρωμα όσο και τον ίδιο τον διαστημικό σταθμό...